SÜRTÜNME İLE ELEKTRİKLENME

Saçımızı tararken, yün kazağımızı çıkarırken çıtırtılar duyulur. Otomobilden inerken kapı kolu ile el arasında elektrik akışı olur. Bu ve benzeri örneklerdeki olayların nedeni elektriklenmedir.

Sürtünme ile elektriklenmede birbirine sürtünen cisimlerden biri diğerine elektron verir ve kendisi pozitif (+) yükle yüklenir. Elektron alan cisim üzerinde (–) yük fazlalığı oluşacağı için negatif (–) yükle yüklenir. Alınan yük verilen yüke eşit olduğu için yük miktarı eşittir.

Cam çubuk ipek kumaşa sürtülürse, camdan ipeğe elektron geçişi olur. Cam çubuk (+), ipek kumaş ise (–) yükle yüklenir.

Plastik çubuk yünlü kumaşa sürtülürse, çubuk yünlü kumaştan elektron alır ve (–) yükle yüklenir. Yünlü kumaş elektron verdiği için (+) yükle yüklenir. Alınan ve verilen yük miktarları eşittir.

Saçlarınızı temizken taradığınızda tarakla saçlarınız arasında elektriklenme olur. Kazağınızı çıkartırken bazı çıtırtılar duymuş ve kıvılcım atlaması görmüş olmalıyız. Petrol tankeri arkasında yere sürtünen bir zincir dikkatimizi çekmiştir. Çünkü her yerde görüldüğü gibi burada da elektriklenme olmuştur. Sürtünme ile elektriklenmeyi bir deneyle açıklayalım.

Deney:

1. Bir kağıt parçasını ufak kırpıntılara ayıralım.
2. Cam çubuğu ve ebonit çubuğu, ipekli ve yünlü kumaşa ayrı ayrı kağıt kırpıntılarına yaklaştıralım. 3. Cam çubuğu ipekli kumaşa, ebonit çubuğa yün kumaşa sürterek kağıt kırpıntılara tekrar yaklaştırdığımızda bir elektriklenme meydana gelir. Sürtme ile elektriklenen ebonit çubuğun kağıt kırpıntılarını çektiğini görürüz.

1. Sürtünme ile
2. Dokunma ile
3. Etki ile
Elektrik yüklü iki cam çubuğun, yüklü iki ebonit çubuğun birbirini ittiğini, ancak yülü cam çubukla ebonit çubuğun birbirini çektiğini görürüz o halde cam ve ebonit çubuğun yükleri farklı olmalıdır. Buda bize iki farklı yükün olduğunu gösterir. Biri cam çubukta olan elektrik türü, diğeri plastik veya ebonit çubukta oluşan elektrik türüdür. Elektrikle ilgili ilk deneyleri yapan Benjamin Franklın sürtme sonucu cam çubukta oluşan elektrik yüküne pozitif (+) ebonit çubukta oluşan elektrik yüküne negatif (-) elektrik yükü adını vermiştir.

Sürtme ile elektriklenen diğer maddeler de ya camdaki gibi pozitif yada ebonitteki gibi negatif yükle yüklenir. Aynı beze sürterek yüklenmiş iki can çubuğun yada iki ebonit çubuğun birbirini itmesi, aynı cins elektrikle yüklü cisimlerin birbirini ittiğini gösterir. Öte yandan yüklü ebonit ve cam çubukların birbirini çekmesi zıt yükle yüklü cisimlerin birbirini çektiğini belirtir. Sonuç olarak; Aynı işaretli yükle yüklenmiş cisimler birbirlerini iter, zıt işaretli yükle yüklenmiş cisimlerde birbirlerini çeker.